Ζολιό-Κιουρί

(Joliot-Curie). Γάλλοι πυρηνικοί φυσικοί, που η φήμη τους συνδέεται κυρίως με την ανακάλυψη της τεχνητής ραδιενέργειας. 1. Ζαν Φρεντερίκ (Παρίσι 1900 – 1958). Σπούδασε στη σχολή φυσικής και εφαρμοσμένης χημείας του Παρισιού με καθηγητή τον Πιερ Λανζεβέν, και το 1923 πήρε, πρώτος στο τμήμα του, το δίπλωμα του μηχανικού. Νέος αφοσιώθηκε στην επιστημονική έρευνα και εργάστηκε στο εργαστήριο της Μαρί Κιουρί (βλ. λ.), ως βοηθός της. Το 1926 παντρεύτηκε την Ιρέν Κιουρί (βλ. 2.), η οποία εκείνη την εποχή ήταν βοηθός στο ινστιτούτο ραδίου. Από το 1930, οπότε εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας και μπόρεσε να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην επιστημονική έρευνα, άρχισε η πιο αποδοτική περίοδος της επιστημονικής συνεργασίας μεταξύ των συζύγων Ζ.-Κ. Το 1932 πραγματοποίησαν πειράματα που άνοιξαν τον δρόμο για την ανακάλυψη του νετρονίου, η οποία έγινε τον ίδιο χρόνο από τον Τσάντουικ, και προσδιόρισαν με ακρίβεια τη μάζα του νέου σωματιδίου. Συνεχίζοντας τη συνεργασία τους, οι Ζ.-Κ. πιστοποίησαν ότι τα φωτόνια που έχουν επαρκή ενέργεια αλληλοαντιδρούν με την ύλη και προκαλούν τον σχηματισμό των ζευγών ηλεκτρόνιο-ποζιτρόνιο. Αργότερα, ο Ζολιό (και ο Ζαν Τιμπό, ανεξάρτητα) εξέθεσε με σαφήνεια το αντίθετο φαινόμενο, της εξουδένωσης. Ως αποκορύφωμα και επιστέγασμα δύο ετών μελέτης και ανακαλύψεων μεγάλης σπουδαιότητας, οι Ζ.-Κ. ανακάλυψαν την τεχνητή ραδιενέργεια που παράγεται στα ελαφρά στοιχεία όταν βομβαρδιστούν με ακτίνες άλφα. Για τη θεμελιώδη αυτή ανακάλυψη, οι Ζ.-Κ. τιμήθηκαν το 1935 με το βραβείο Νόμπελ χημείας. Από το 1937 και μέχρι τον θάνατό του δίδαξε στην έδρα πυρηνικής φυσικής και χημείας του κολεγίου της Γαλλίας, όπου δημιούργησε εργαστήριο πυρηνικής φυσικής και χημείας και κατασκεύασε το πρώτο κυκλοτρόνιο στη Γαλλία. Στις αρχές του 1937 ήταν επικεφαλής του εργαστηρίου ατομικής σύνθεσης στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας. Από το 1946 έως το 1950 διετέλεσε διευθυντής της επιτροπής ατομικής ενέργειας, που ιδρύθηκε από τον ίδιο. Ο Ζολιό είχε αποδείξει (1934) ότι η μάζα ενός ουδετερονίου είναι λίγο μεγαλύτερη από τη μάζα ενός πρωτονίου και από το γεγονός αυτό διαπιστώθηκε ότι ένα ουδετερόνιο μπορεί να εκπέμπει ακτινοβολία βήτα. Ακολούθησε μια σειρά πειραμάτων και η διαπίστωση επιβεβαιώθηκε το 1951, όταν ανακαλύφθηκε η βήτα ραδιενεργός διάσπαση ενός ουδετερονίου. Ως επιστήμονας, ήταν από τους πρώτους που αντιλήφθηκαν τη σημασία της ανακάλυψης του ουδετερονίου στην πρακτική χρησιμοποίηση της ατομικής ενέργειας και δημοσίευσε μια σχετική σειρά εργασιών καθώς και άλλες που αναφέρονται στη διάσπαση των βαρέων πυρήνων και στον σχηματισμό υπερουρανίων στοιχείων. Με τους Γάλλους επιστήμονες, Αλμπάν και Κοβάρσκι, προσδιόρισε, στις αρχές του 1939, τη μέση τιμή του αριθμού των δευτερογενών νετρονίων, τα οποία διαφεύγουν κατά την πυρηνική διάσπαση του ουρανίου. Ασχολήθηκε έπειτα με τις δυνατότητες που παρουσιάζονται από την αλυσιδωτή πυρηνική αντίδραση με απελευθέρωση ατομικής ενέργειας, αλλά οι έρευνές του διακόπηκαν από τη γερμανική Κατοχή. Ο Φρεντερίκ εξασφάλισε στην Αγγλία όλο το απόθεμα βαρέως ύδατος της Γαλλίας, ενώ ο ίδιος παρέμεινε στη χώρα του και συμμετείχε ενεργά στη γαλλική Αντίσταση επικεφαλής της οργάνωσης Εθνικό Μέτωπο (1940-44). Το 1944 προσχώρησε στο Κομουνιστικό Κόμμα. Ως πρόεδρος της επιτροπής ατομικής ενέργειας, χάρισε στη Γαλλία την πρώτη ατομική στήλη, στην οποία δόθηκε το όνομα Zoe (1948), και ασχολήθηκε δραστήρια με την οργάνωση άλλων κέντρων ερευνών. Το 1950 απομακρύνθηκε για πολιτικούς λόγους και επανήλθε στις επιστημονικές του έρευνες. Ο Ζολιό επισήμανε τους κινδύνους από την καταστρεπτική χρήση της πυρηνικής ενέργειας και αγωνίστηκε να αποτρέψει τον όλεθρο του ατομικού πολέμου ως πρόεδρος της διεθνούς επιτροπής για την ειρήνη (1949). Πέθανε δύο χρόνια μετά τον θάνατο της Ιρέν, πιθανότατα από τις επιδράσεις των ακτινοβολιών. 2. Ιρέν (Παρίσι 1897 – 1956). Πρωτότοκη κόρη της Μαρί (Σκλοντόφσκα) και του Πιερ Κιουρί. Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο πανεπιστήμιο του Παρισιού (1920), εργάστηκε στο εργαστήριο της μητέρας της και, το 1925, υπέβαλε τη διδακτορική της διατριβή. Μετά τον θάνατο της Μαρί (1934), η Ιρέν τη διαδέχθηκε στο πανεπιστήμιο του Παρισιού. Στη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής (1940-44) πήρε ενεργά μέρος στον αγώνα του γαλλικού λαού εναντίον των εισβολέων. Η προσφορά της στον χώρο της επιστήμης βρίσκεται κυρίως στην ανακάλυψη της τεχνητής ραδιενέργειας. Μαζί με τον σύζυγό της, Ζαν Φρεντερίκ, ασχολήθηκε με την έρευνα των διεργασιών της εξαΰλωσης και της δημιουργίας ζευγών. Το 1939, με τον Γιουγκοσλάβο φυσικό Σάβιτς, διαπίστωσε ότι ένα από τα προϊόντα που προκύπτουν από τον βομβαρδισμό του ουρανίου με ουδετερόνια είναι το λανθάνιο και όχι ένα υπερουράνιο στοιχείο, όπως πίστευαν έως τότε. Η διαπίστωση αυτή συνετέλεσε σημαντικά στην ανακάλυψη της πυρηνικής διάσπασης. Διετέλεσε επίσης μέλος της γαλλικής επιτροπής ατομικής ενέργειας, η οποία της ανέθεσε την εποπτεία αξιόλογων επιστημονικών έργων. Το 1950, το ζεύγος Ζ.-Κ. αποκλείστηκε από την επιτροπή ατομικής ενέργειας, επειδή πήραν ενεργό μέρος στη διεθνή κίνηση για την ειρήνη. Το 1935, μαζί με τον σύζυγό της, Ζαν Φρεντερίκ, τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ χημείας. Ο Φρεντερίκ και η Ιρέν Ζολιό-Κιουρί βραβεύτηκαν με το μετάλλιο Λαβουαζιέ (1954) στην 20ή επέτειο της ανακάλυψης της τεχνητής ραδιενέργειας.